เซรามิค เป็นวัสดุที่ใช้กันอย่างแพร่หลาย ทั้งในงานทางอุตสาหกรรม เช่น ผลิตภาชนะเครื่องใช้ และอุปกรณ์เทคนิคและทางวิทยาศาสตร์ต่างๆ และยังเป็นสื่อหนึ่งที่ศิลปินชอบที่จะเลือกนำมาใช้สร้างงานศิลปะ
เซรามิค อาจไม่ใช่สื่อที่ดีที่สุดสำหรับทุกกรณี แต่ก็นับว่าเป็นวัสดุที่จริงใจที่สุดตัวหนึ่ง อาจเป็นเพราะเซรามิคสามารถถ่ายทอดอารมณ์ รองรับความรู้สึก สามารถสร้างเป็นรูปทรงต่างๆ ได้ หลากหลายและยังมีความแข็งแกร่งทนทานหลังการเผา
ครั้งหนึ่งการทำเซรามิคจำกัดอยู่ในคนเฉพาะกลุ่ม เช่น โรงงานอุตสาหกรรม ทั้งขนาดใหญ่หรืออุตสาหกรรมในครอบครัวที่ต้องมีทั้งเงินทุน ความรู้ในสาขาวิชา หรือประสบการณ์ที่ถ่ายทอดบอกต่อกันมา แต่ทุกวันนี้เราอาจไม่ต้องมีความรู้เกี่ยวกับเซรามิคมากมายนักแต่ก็สามารถหาซื้อสิ่งต่างๆ ที่จำเป็นได้ไม่ว่าจะเป็นดิน สีเคลือบ เครื่องจักร อุปกรณ์ต่างๆ ได้ แม้แต่เตาเผาก็ไม่ต้องมีขนาดใหญ่และราคาสูงอีกต่อไป จึงทำให้แนวโน้มในการเลือกหรือเริ่มนำเอาเซรามิคมาผลิตงาน หรือประกอบเป็นอาชีพเพิ่มมากขึ้น
ในอดีตที่ผ่านมาถ้าโรงงานใดมี Know How เช่นเรื่องเคลือบ เนื้อดิน เทคนิควิธีการเผามากกว่าที่อื่น ก็จะเก็บเป็นความลับและบ่อยครั้งคือข้อได้เปรียบที่สร้างความแตกต่างให้แก่ผลิตภัณฑ์ได้อย่างชัดเจน แต่ในปัจจุบันช่องว่างทางด้านเทคนิคความรู้ต่างๆ แคบลง จึงทำให้ข้อได้เปรียบนี้แม้จะยังมีอยู่บ้างแต่ก็ไม่ได้สร้างความแตกต่างอย่างชัดเจนและถาวรได้อีกต่อไป เพราะทุกวันนี้เรามีแหล่งความรู้ที่สามารถหาได้ง่ายและหลากหลาย ต่างจากสมัยก่อนแม้หนังสือที่เกี่ยวกับเซรามิคก็มักเป็นหนังสือที่มาจากต่างประเทศซึ่งหายากและยังมีผู้เขียนหรือแปลเป็นภาษาไทยน้อย
นอกจากนี้แล้วในปัจจุบันมหาวิทยาลัยหรือสถาบันการศึกษาต่างๆ ก็มีการเรียนการสอนที่เกี่ยวข้องกับเซรามิคเพิ่มมากขึ้นทั้งในด้านศิลปะและวิทยาศาสตร์
อีกทั้งยังมีกลุ่มนักวิชาการที่เข้าไปตามโรงงานต่างๆ เพื่อแนะนำและให้คำปรึกษา และนำความรู้ข้อมูลที่ศึกษาได้ในแต่ละที่ไปเผยแพร่ให้แพร่หลายต่อไป
ดังนั้นจากการที่ทำเซรามิคสามารถทำได้ง่ายและลดความซับซ้อนลงไปได้มากในปัจจุบัน จึงทำให้มีการผลิตและเกิดการแข่งขันมากขึ้น ทุกโรงงานสามารถหาความรู้ได้อย่างเท่าเทียมหรือเกือบจะเท่าเทียมกัน เพราะฉะนั้นการสร้างความแตกต่างของผลิตภัณฑ์ จึงเป็นความหวังและเป็นสิ่งเดียวที่ยังสามารถสร้างความได้เปรียบอย่างชัดเจนได้อยู่ ไม่ว่าจะเป็นการแข่งขันในประเทศหรือหลายๆ ประเทศเพื่อนบ้าน ที่เราไม่สามารถแข่งขันในเรื่องราคาได้อีกต่อไป
การมี Know How แม้ไม่มากนัก แต่หากเราสามารถเอาความรู้ที่มีมาใช้หรือประยุกต์ให้เหมาะสมกับงานที่ทำจนสามารถสร้างเอกลักษณ์ให้เกิดความแตกต่างและหลากหลายได้ ก็ย่อมสร้างความสำเร็จได้เช่นกัน แม้กระนั้นเราก็ยังไม่เห็นถึงความแตกต่างที่ชัดเจนมากนักจากรูปแบบผลิตภัณฑ์เซรามิคที่วางขายกันอยู่ตามท้องตลาดในปัจจุบัน ซึ่งส่วนมากแล้วยังคงเป็นรูปแบบที่ซ้ำหรือลอกเลียนแบบกันมา ไม่ว่าจะเป็นรูปทรงสีสัน เทคนิคและวิธีการต่างๆ ดังนั้นในปัจจุบันเราจึงต้องการนักออกแบบที่มีความเข้าใจในเรื่องเซรามิคอย่างมาก เพราะการออกแบบเซรามิคต้องการความละเอียดอ่อนและความรู้ทางเทคนิค ร่วมถึงต้องมีความเข้าใจในธรรมชาติของวัสดุนี้พอสมควร ซึ่งสิ่งนี้เป็นเงื่อนไขสำคัญที่กำหนดความเป็นไปได้ของการผลิต
แต่รูปแบบของเซรามิคที่ห็นในปัจจุบันส่วนมากมาจากการออกแบบของสถาปนิก มัณฑนากร ดีไซน์เนอร์จากสาขาวิชาอื่นหรือศิลปิน เนื่องจากผลิตภัณฑ์ที่วางขายยังไม่หลากหลายเพียงพอและไม่มีทางเลือกอื่นจึงจำเป็นต้องออกแบบงานขึ้นเอง บุคคลเหล่านี้แม้มีความสามารถในเชิงออกแบบได้ แต่ก็ไม่ได้เป็นสิ่งที่ทำอยู่เป็นประจำคืออาจทำในบางโอกาสหรือในกรณีที่จำเป็นต้องมีเซรามิคมาเป็นส่วนร่วมในงานเท่านั้น และบ่อยครั้งที่บุคคลเหล่านี้ไม่ได้เข้าใจถึงคุณสมบัติและธรรมชาติของเซรามิค ซึ่งอาจเป็นอุปสรรคและมีปัญหาเรื่องความเป็นไปได้หรือเป็นไปได้ยากในกรณีที่ต้องผลิตรูปแบบนั้นออกมาจริงๆ ในลักษณะเชิงอุตสาหกรรม
การพัฒนารูปแบบของเซรามิคในเมืองไทยน่าที่จะไปได้ไกลและดีกว่านี้ถ้ามีความหลากหลายและความแตกต่างมากขึ้น แต่น่าเสียดายที่โรงงานส่วนมากยังไม่เข้าใจและตระหนักถึงความสำคัญของการนำนักออกแบบเซรามิคมาใช้งาน เพราะคิดว่ายังสามารถดูแบบจากผลิตภัณฑ์ต่างๆ ที่มีอยู่ตามท้องตลาดได้
สิ่งหนึ่งที่สามารถกระตุ้นและใช้ปลูกฝังสร้างความรู้ ความเข้าใจ ถึงความเป็นไปได้ของเซรามิคก็คืองานแสดงเครื่องปั้นดินเผาต่างๆ ทั้งในด้านการออกแบบหรือในด้านศิลปะที่เน้นการแสดงออกถึงอารมณ์และความรู้สึกเพราะงานแสดงเหล่านี้สามารถแสดงให้เห็นถึงความหลากหลายที่สามารถทำกับเซรามิคได้ แม้ว่างานแสดงเครื่องปั้นดินเผาจะยังเป็นสัดส่วนที่ยังน้อยอยู่ถ้าเทียบกับงานแสดงศิลปะประเภทอื่นๆ แต่ก็มีแนวโน้มว่าจะมีมากขึ้นในปัจจุบัน
บทความจาก…การแสดงศิลปะเครื่องปั้นดินเผาแห่งชาติ ครั้งที่ 12 ผู้เขียน : วศินบุรี สุพานิชวรภาชน์